ئه‌گه‌ر و چاره‌سه‌ريێن کۆچکرنا گەنجێن ئێزدى
عه‌مار خه‌له‌ف شنگالى
ل دەستپیکێ دێ کۆچکرنێ پێناسە کەین کا چیە ئه‌وژى کۆچکرن په‌يڤه‌كا مەرەم ژێ ڤەگوهاستنا تاک یان گرۆپەکی مرۆڤانه ژ وەلاتەکی بۆ وەلاتەکێ دی یان ژ جهەکی بۆ جهەکی دی ئه‌وژى ب مه‌ره‌ما خوه‌جه‍ـ بوونێ ئه‌ڤجا چ بۆ دەمەکی کورت بت یان درێژ.
کەسێن کۆچ دکەن ل ژیانەکا باشتر دگەڕن، د ڤی دەمێ نۆکە دا ڕۆژانە ئەم نووچەیێن چوونا گەنجێن خوە بۆ ژدەرڤەیی وەلاتی دخوینین و دبینن بۆ نموونە دماوێ کێمتر ژ هەفتیەکێ ل کەمپا باجد کەندالا پتر ژ پێنجی گەنجان و چ دگەل خێزانێن خوە چۆینە ژدەرڤەیی وەلاتی يان بتنێ، ئەگەر ئاماژەيێ ب هیڤی و ئومێدێن گەنجان بکەین هەلبەت تەخا گەنجا گەلەك هیڤی و ئومێد هەينە بەلێ گەلەك جارا وەلات هاریکار نابت کو هیڤی و ئومێدێن خوە بکەنە ڕاستی ژبەر هندێ پەنایێ دبه‌نە ژدەرڤەیی وەلاتی، ژئالیەکی دی ڤە گەلەك جاران خواندن دبتە ئەگەر گەنج بچتە ژدەرڤەیی وەلاتی داکو پلەیەکا بلندتر دخواندنێ دا بدەستخوەڤە بینت، لێ دڤی دەمی دا پتریا گەنجان ژبه‌ر دەلیڤێن کاری دچنە ژدەرڤە نەک ژبەر خواندنێ ژپێخەمەت کاری و ژیانەکا باشتر ژ بۆ خوە و خێزانا خوە قەستا ڤان وەلاتان دکەن.
ئەگەرێن ئابووری ژى ئه‌گه‌رن گه‌نج قه‌ستا ده‌رڤه‌يى وه‌لاتى بكه‌ت، لدووڤ گەلەک ڤەکۆلینان فاکتەرێن ئابووری تاکە ئەگەرن کو گەنج بچتە ژدەرڤەی وەلاتی دەمێ، چنكو داهاتێ وى کێم دبت و بێکاری زۆر دبت و هەژاری پەیدا دبت ئەڤە پالدەرن گه‌نج هزرا ده‌رڤه‌يى وه‌لاتى بكه‌ت.
دێ باس ل فاکتەرەکی دی يێ كۆچكرنێ کەین ئەو ژی فاکتەرێ جڤاکی یە ئەگەر بەحسێ وان ئەگەرێن جڤاکی بکەن یێن گرێدایی ب کۆچکرنا گەنجان ڤه دێ بینن نێزیکیەک هەیە دگەل ئەگەرێن ئابووری و دكارين بێژن کو ئابوور ژی پشکەکە ژ جڤاکی، چنكو جڤاکێ باش دێ ئابوورەکێ باش هەبت.
بێ گومان ئەگەرەک ژ ئەگەرێن دی یێن كۆچكرنێ ئەوژی ئەگەرێ سیاسی یە شەڕ و جەنگ فاکتەرێن سەرەکی نە بۆ کۆچکرنا گەنجان، دەمێ شەڕ ل دەڤەرەکێ ڕووددەت وەک دەڤەرا شنگالێ و بۆ دەمەکێ درێژە پشکا هەرە مەزن یا خەڵکێ وێ نەزڤڕینە سەر جهێن خوە، بێگومان دێ پەنایێ بەنە به‌ر کۆچکرنەکا دی بۆ ژدەرڤەیی وەلاتی، ل سەر ڤێ چەندێ چەندین ئەگەر و فاکتەرێن دی هەنە، لێ ژبەر کورتکرنا بابەتی من ب فەر دیت تیشکێ بکەمە سەر وان فاکتەرێن ل سەری هاتینە دیارکرن، بکورتی گەنج ب ستوونا وەلاتان دهێنە ناسکرن دناڤا وەلاتێن پێشکەڤتی دا هەر گەنجن وەلاتێ خوە ئاڤا دکەن و پرۆژێن گرنگ دوەلاتی دا بڕێڤەدبن، لێ مخابن دناڤا وەلاتێ مە دا گرنگی ب گەنجان و بەهرەیێن وان ناهێتە دان و پشتگوهاڤێتینە.