ڤەشارتنا مریان دناڤ ئێزدیان ده
هۆگر حەیدۆ
ڤەشارتنا مریان دناڤ ئایناندا ب شێوەیێ جۆرا و جۆر بوویە؛ هندەكا دهاڤێتنە د رووباران دا، هندەكا دسۆتن و هندەكا ل جهێن بلند دادنان ، بەری دەركەفتنا ئامێرێن كولانێ هندەك بیرو باورێن وی دەمی مری ل سەر ئەردی درێژ دكرن و قووچێت بەرا ل سەر دادنان .
ل ناڤ ئێزدیان دەمێ كەسەك دكەفتە بەر مرنێ دێ ڤڕێكەنە پێ شێخی یان پیری یان برێ ئاخرەتێ؛ هەر كی ژوان ئامادە ببیت دروستە.لدەستپێكێ دێ هندەك ئاڤا تێكەل دگەل بەراتێ بسەر ڤەكەت دبێژنێ ( ئاڤا فەراكێ ) ل دەمێ دمرت بەری كڤن كەن
( دكەڤندا كڤن ب ئاڤا كانیا سپی مۆردكرن و ل مال هەلدگرتن دا بۆ روژا مرنێ بەرهەڤ بت )
كەفەنێ من دپیڤە
قەرقەرە دوو گاز و نیڤە
مسكینۆ ، بەنی ئادەمۆ ! ل تە دپیڤە
دوو ناڤەك دێ سەرێ مری شۆت :
تازی كرم هێشتم
سەر پوشەكی دانا بووم
ب ئاڤا گەرم دشوشتم
بەری مری بەر ب زەهمانی ببەن سێ جارا را دكەن و دادنێن ( بوون ، ژین ، مرن ) واتە ( بوو و ژیا و مر ئێزدی) ، ل ناڤ ئێزدیێن سەرحەدێ دەمێ مری دگەهتە زەهمانی بتنێ دووناڤ پێشییا جەنازێ مری دچن و ل دەمێ كولانا تربێ نابت مەڕك ژ دەستێ كەسەكی ئێكسەر بێتە وەرگرتن؛ دڤێت مەركێ دانێتە ئەردی وژئەردی بهێتە راكرن.پاشی كەسەكی دی دێ مەركێ هلگرت و دەمێ مری بن ئەرد دكەن ئەو كەسێن ل زەهمانی هەموو رودنێن و پاشی رادبن واتە وێ ئەوە تو چۆیە مەزەلا خۆ تو دگەل مە
نازڤریە وارێ خوە ( دنیا وارە ئاخرەت مالە ). ئێزدی مریێن خو ل سەر دارەبەستێ دادنێن و سندرۆكێ بكارنائینن چونكی سندروك بەهرا خاسایە؛لێ پشتی ئێزدی چۆینە ئەورپا مریێت خۆ دتابووتێ دكەن.
كەرەم كن دوو دارا بینن
وەریسا لێ وەرینن
جەنازێ من د ناڤ دا بشدینن
ل گۆر دیتنا من ( بەری قالبی رۆح هەبوو قالب تابووتە بۆ روحێ جێنابت تابوتێ ناڤ تابوتێ بكەن ) . ل دەمێ مری دگەهیننە زەهمانی مجێور دێ جهێ تربا مری دەست نیشان كەت، تەڤركێ پێشیێ ئەو دێ ل ئەردی ددەت و پاشی تەڤركی دەتە دەستێ جهیلان . كووریاتییا تربێ ل ئاستێ نافكا زەلامی، یا ژنا بچەكێ كورترە ژیا زەلامان .
فرەهی و درێژیا تربێ هنجی پیڤانا لەشێ مریە . بەری مری بن ئەرد كەن دێ سێ جارا مری راكەن و دانێن ( بوون ، ژین ، مرن ) .
ترب دوو كێلن ، كێلەك ب روژهەلاتی( جهێ لنگایە) و یا دی ب روژئاڤایا (جهێ سەری یە ) . هەردوو كێلێن تربێ ( بوون ، مرن )
بۆ من دكۆلن تربە
ب شەرقێ حەتا ب غەربە
كەس نە ما بوو ، ڤە نە خوار بوو ئەڤ شەربە
سەرێ مری بۆ روژئاڤایە هەما كەفتە تربێ دا بەرێ وی دكەفتە رۆژهلاتی قبلەتا ئێزدیانە . هەتا كولانا تربێ تمام دبیت دێ قەولێ سەرەمەرگێ ل سەر بێژن .
سەرەمەرگ ( دەستپێكا مرنێ ) و پاشی تەرقینێ یاسینێ دبێژن ئاشكرایە ناڤ یێ عەرەبی یە بەلێ ناڤەروكا وێ ژ قەولێ سەرەمەرگێ یە .
د ئۆلا ئێزدیاندا چێنابت ترب بێتە رەش كرن، وی دەمی تربێ دێ هێتە رەشكرن دەمێ كەس ژ مرۆڤێت وی مری نەمابت ئەو دوماهیك كەس بت مری دبێژنێ كوكا وی یا رەش بووی . هەكە مرۆڤێت مری ڤیا جهێ مری ژ ئەردێ وەلاتەكی بۆ وەلاتەكی دی بگهۆرن دڤێت ب رازی بوونا دایك وباب یان هەر چ ژ وانا ئی ساخ بت ، هەركەسەكی مری ڤەگوهێزت دێ گونەه كەڤتە ستوێ وی دا . ل دەمێ تازیێ قەولبێژ بەری روژئاڤا دێ قەولی بێژت وپشتی قەولی هندەك شرینی ( چكلێت ، مێویژ ، هژیر …هتد) وەك سمات دگێرن ، چاوە زارۆك دهێتە سەر دنیایێ ئەم شرینایا بەلاف دكەین ل سەر كەس و كارا مە باوەری ب روژا ئاخرەتێ
وا هەیی ژ بەر هندێ شرینایا ل تازیێ پشتی قەولی بەلاڤ دكەن .
بن ئادەمۆ هەزار سالی تەمام كەی
میراتیێ ژشەرقێ هەتا بشام كەی
دوماهیێ هەر دێ ژكاسا مرنێ تام كەی
ترب ب شەڤ ناهێتە كولان چونكی پشتی قەولی دڤێت قەولبێژ دڤێت ل ئاخێ زیارەتی بت ، زیارەتی بوون ل ئاخێ ژ بەر كو تیروژكێن روژێ ل ئاخێ دان واتە زیارەتی بوون ل تیشكێـت روژێ .
بۆ زانین روژا ئێزدیان ژ روژهەلاتی هەتا روژئاڤایە، هەكە روژ چۆ ئاڤا ئەو ب سەر رۆژا دی ڤە د هێتە هژمارتن گەلەك جارە دێ بێژین هیڤارا چارشەمبویێ واتە یا كەفتی یە چارشەمبوێ دا.
ل هندەك جەژن و هەلكەفتا خوارنێ دبەنە سەر تربا؛ چونكی دبێژن خوارن ژ خزینا خۆدێ یە و پا شمایكێن خوارنا خو بۆ گیانەواران دهێلن دبێژن ئەوژی چێكەرێن خودێ نە.
تە خێرەك دابی
ئاڤێ دا بەر دابی
لنك خۆدێ هندا نابی
هەژی گۆتنێ یە قەولێ سەرەمەرگێ بتنێ ل سەر تربا دهێتە گۆتن ل چ هەلكەفت و رێ و ر سمێت دێ ناهێتە گوتن .
دەمێ كەسەكی ئێزدی دمرت هەتا رۆژا چلا مری تێشت و فراڤینێت مری ژ مال دەردئێخن بۆ جیران و كەس و كارێن مری دبیژنێ
( خێرا مری ) .
د باوەریا ئێزدیان دا دادگەها مری ل نك خودێ رۆژا چلا مری دەستپێدكەت، بەری دادگەه دەستپێبكەت ئەو خیرێت كرین بەلكی قەبول بن و خۆدێ گونەهێن مری سڤك بكەت .
ئێزدی سێ یا مری دكەن؛ واتە روح چۆ ئەسمانا ، هەفتا مری دكەن روح گەهشتە ئەسمانا ، چلا مری دكەن دادگەها مری دەستپێكر، سالا مری دكەن روح زڤری ئەردی .
دەمێ ژكەستی و بابێ چاویش دمرن ئد ئاقدا ئێزدی ئەمیر دا دئێنە ڤەشارتن،بابێ شێخ ل مەهدەرا بۆزا دئێتە ڤەشارتن و میرێ شێخا ئارەزومەندانەیە.
مفا ژڤان ژێدەران هاتیە وەرگرتن:
* د خلیل جندی رەشو، پەرن ژ ئەدەبێ دینێ ئێزدیان.
* تۆسنێ رەشید ، ئێزدیاتی ئۆلەكە هێ ژی نە ناسكری.
* حاجی علو، ئێزید یێ هیڤی.
* تارق شوكری خەمۆ، ژمارە ( 3ـ 7ـ40 ) د میتولۆجیا ئێزدیان د
* شیخ عەلو شێخ خلف زانا د ئولا ئێزدیان دا