ئەڤە عیراقە … ئەگەر هەیە هەمی تشتەك رووبدەت
سه‌ربه‌ست خالد
ل سایەیا حکومرانیا دیموکراسی دا، ب یەکئالیکرنا رێکا هەلبژارتنێن گشتی، ل عێراقێ دا کێبرکی بۆ دەستهەلاتێ چ جارەکێ ب وێ رێکێ نەهاتی یە یەکئالیکرن. دەستهەلات ل دەولەتا عێراقێ دا هەردەم ل ناڤەند دا کومبوویە و دەولەتێ ژی هەمیشە دام و دەزگەهێن سەرکوتکرنێ هەبوویە ب میکانزمێن جودا (سۆپا و دەزگەهێن ئاسایشا نافخۆ و گرۆپێن ملیشا). ڤەگوهاستنا دەستهەلاتێ بەردەوام ئالوزیێن کۆمەلایەتی و مەزهەبی بخۆڤە دیتیە، عێراقێ چ دەمەکێ کەلتورێ سیاسی یێ دیموکراسی نەبوویە، کێشەیا سیاسی ب رێکا بکارئینانا توندوتیژیێ چارەسەر بوویە، نەک ب رێکا سندوقێن دەنگدانێ، کەلتورێ سیاسی ل عێراقێ هاریکار نینە. پشتی سالا ۲٠٠۳ بۆ ئێکەمین جار ئێکگرتنەکا ئارەزوومەندانە دروست بوویە، کورد ب ئارەزوومەندانە چوونە ناڤ دەولەتا عێراقا عەرەبی و گرێدان ب عێراقا فیدرال ڤە، تشتەکێ مۆدێرنە ل عێراقێ. ئایا دەولەتەکا دیموکراتی ل عێراقێ بەرهەم هات؟ ئەرێ ئەڤە ژی دێ بیتە ئەگەرێ رژێمەکا ” سیۆکراسی Theocracy ” ب ستایلێ ئیرانێ یان ل سەر شێوەیێ دەولەتەکا ئیسلامی یا میانرەو؟ هەتا ئەڤرۆ ژی عەقلیەتا عێراقێ دیموکراتیك نەبوویە! ب درێژاهیا مێژوویا عێراقێ، بەلێ ب تایبەتی پشتی سالا ۱۹٥۸ ئێك ژ فاکتەرێن سەرەکیێن نە سەقامگیریا نافخۆیا عێراقێ هێزێن دەرەکی نە، وەك هێزا بریکار Surrogate ل هەمبەر حکومەتا سەنترالدا ب کارئینایە، ل هندەك دەمان دا ئیرانێ شیعەیێن باشوور وەك تابوورێ پێنجێ fifth column ب کارئینایە. ل ۱۹۷۹ ب هاتنا “دکتاتۆریا توتالیتاریا ئاسن و ئاگر” ل ژێر سیبەرا ئێك سەرکردە دا ئەوا هەردەم عێراقێ شکەستن تێدا خواری هەتا نهۆ ژێرخانا عێراقێ یا ئابووری ـ کۆمەلایەتی، سیاسی، ئابووری و ماددی ل دەستپێکەکا لاواز دایە.
رێکخستنا سیاسی یا شیعەیان تایبەتمەندیەکا ناجێگیر هەیە، کو ڕەنگڤەدانا سروشتی یا فرە جەمسەرییە ل دەستهەلاتا ئایینی یا شیعەدا. ددمەکێ دا کوردان ل دەورێ هزرا ناسیۆنالیزما کوردی دا ئێکگرتی بوون سەرەرای هەبوونا ناکۆکیان، بەلێ شیعەیان ئارمانجەکا کومکری یا وەسا نینە کو کار بکەت بۆ یەکخستنا شیعەیان ژ روویێ سیاسی ڤە، ب درێژاهیا مێژوویێ رژێمێن سونی بالادەستیا سیاسیا خۆ ب هندێ راگرتی یە کو شیعەیان ب لاوازی و پارچە پارچەیی بهێلن، چەندین تەکنیکێن جیاواز ئێخستینە کاری ژ راکێشان و خەلاتکرن و سزادان، بۆ بەرگرتن ژ دەرکەفتنا هێزەکا ئۆپۆزسیونا شیعەیا ئێکگرتی کو بشێت ململانا بالادەستیا سونەیا بکەت. پشتی ئەنجامدانا هەلبژارتنێن ئکتۆبەرا ۲٠۲۱ و ژ کارکەفتنا پرۆسا سیاسی ل عێراقێ، مەزنترین ئاستەنگ ڤالاهیا دەستووری و سیاسی پەیدابوویە، و ململانا شیعەیان بۆ دەستهەلاتێ گرێیا سیاسی یا عێراقێ بەرەڤ عاقارەکێ نەدیار بریە. تەڤگەرا سەدری خۆ ژ پەرلەمانی ڤەکێشا، چارچووڤێ هەماهەنگیێ زێدەتر ناکوکی دناڤبەرا وان دا پەیدابوو ل سەر دەستنیشانکرنا بەربژارەکێ بۆ پوستێ سەرۆک وەزیریا عێراقێ، دئەنجامدا محەمەد شیاع سوودانی هەلبژارتن بۆ دیارکرنا وی پۆستی، ئێکسەر لایەنگەرێن سەدری ل بەغدا خرڤەبوون، و چوونا وان بۆ ناوچا کەسك ل وێرێ ژی بۆ هۆلا پەرلەمانی وەك کارڤەدان و نەرازیبوون ل سەر بەربژێرکرنا سودانی بۆ پوستێ سەرۆک وەزیران، لەورا سەدری ئەو پەیام گەهاند هەردەما بخوازیت دشێت پەرلەمانی بگریت و رێکێ نادەت ب ئاسانی حکومەت دویر ژ ئیرادا وی بهێتە پێکئینان. موقتەدا سەدر هێشتا ئەو کەسایەتییە کو ژ هەمیان زێدەتر دشێت جەماوەرێ شیعە کومبکەت، راستە ژ پەرلەمانی خۆ ڤەکێشا بەلێ ناهێتە وێ واتایێ کو ژ پرۆسەیا سیاسی هاتە ڤەکێشان. نامەیەکا روونە بۆ چارچووڤێ هەماهەنگیێ کو سەدر چاڤدێریا رەوشێ دکەت و سودانی ب گەندەل و دژی وی رابووینە. رەوتا سەدری دڤێت گڤاشتن و فشارا ل فراکسیۆن و لایەنێن سیاسی بکەت. ئەڤ رەوش و خۆپێشاندنا ڤێ داویێ یا لایەنگەرێن سەدری د بەرژەوەندیا مستەفا کازمی دایە، کازمی تاکە کاندیدێ نە سازانێ لایەنێن شیعەیە و باشترین بژاردەیە ل عێراقێ بۆ ململانا دەستهەلاتێ، دشێت بیتە جهێ پەسەندا هەمی لایەنان ژ ئیران، ئەمریکا، سعودیە و تورکیا، سەدر و چارچووڤێ هەماهەنگیێ و حەلبووسی و پارتی. ژبەرهندێ شانسێ سوودانی لاواز بوویە ژ بۆ سەرۆک وەزیران، چونکی سەدر و جادا عێراقی پشتەڤانیێ لێ ناکەن ئەڤەژی ئاستەنگەکا سەرەکی یە ل بەردەم سودانی و حکومەتا وی ی داهاتی ئەگەر سەرکەفت، سودانی ب سێبەرا مالکی دهێتە دانانا ل دەف سەدریان و ل سالا ۲٠۱۹ ناڤێ وی هاتیە رەد کرن ل جهێ عادل عەبدولمەهدی. ئەرێ حزبا دەعوە چوارەم سەرۆک وەزیران دێ تاقی کەت؟ حزبا دەعوە پشتی ۲٠٠۳ روخاندنا رژێما بەعس زێدەتری ۱۳ سالان حوکمێ عێراقێ کریە، سێ سەرۆک وەزیران ب دەست بوویە، هەر ئێك ژ ئیبراهیم جەعفەری (۲٠٠٥ ـ ۲٠٠٦) ب سەردەمێ شەرێ تائیفی ناسیارە. نوری مالکی (۲٠٠٦ ـ ۲٠۱٤) ب سەردەمێ کەفتنا پارێزگەهێن عێراقێ و داعشێ ناسیارە. حەیدەر عەبادی ( ۲٠۱٤ ـ ۲٠۱۸) ب سەردەمێ کونترۆلکرنا باژێران و شەرێ داعش ناسیارە. بۆچوونەکا بهێز دناڤ شیعەیان دا ب تایبەتی سەدریان دروست بوویە، راسپاردنا سوودانی و ڤەکێشانا مالکی دوبارە ڤەگەریانا حزبا دەعوەیە بۆ دەستهەلاتێ. دەرکەفتنا مالکی ب چەکی پەیاما روی ب روی بوونێ و شەری دایە سەدری کو ئامادەیە بۆ شەری، شەرێ شیعی ـ شیعی، کەواتە هەمی ئەگەرەک ل عێراقێ ب چرکە چرکە چاڤەرێ یە روبدەت، بۆ شەرێ نافخۆیێ و بۆ یەکئالیکرنا پرۆسا سیاسی. چونکی سەدری کاریگەریا جادێ ل سەر ململانا سیاسی ب زەحمەت تر کر. باشترین چارە کومڤەبوونا مالا شیعەیانە بۆ خالا هەڤبەش هەتا عێراق بەرەف سەقامگیریا سیاسی بچیت.